آشنایی با دو عنصر طبیعی و پرکاربرد در صنعت عطرسازی

از هزاران سال پیش مواد طبیعی اصلی ترین منبع بشر برای ساخت عطر بوده است موادی مانند گیاهان خوشبو، عنبر، مشک، چوب و مواد معدنی و چیزهای دیگری که در طبیعت وجود دارند. مواد گیاهی و حیوانی در این میان کاربردهای زیادی داشته اند و بشر از شروع از این مواد برای خوشبو کردن بدن و محیط زندگی خود استفاده می کرده است. در این مقاله از کلبه عطر به دو ماده طبیعی مهم و پرکاربرد در ساخت عطر یعنی عنبر و چوب صندل پرداخته ایم. پیشنهاد می کنیم که این مقاله را مطالعه کنید و از دست ندهید. با ما همراه شوید.

عنبر

مارکوپولو در سال 1294 میلادی اولین شخصی از مغرب زمین بود که متوجه شد عنبر ریشه حیوانی دارد و از اسپرم نوعی وال به نام فیستر ماکروسفالوس (یا همان نهنگ عنبر) بدست می آید و این نوع وال فقط در اقیانوس هند در سواحل میانی هند و آفریقا زندگی می کند. وی در کتاب سفرنامه خود بیان کرده است: "تجارت عنبر در شرق سود بسیار فراوانی دارد، این ماده از شکم وال بزرگی بدست می آید، شکارچیان تیرهایی آهنین به سوی او روانه می کنند و زمانی که نهنگ می میرد این ماده به روی آب می آید و شکارچیان می دانند که چگونه باید آن را از سطح آب جمع آوری کنند". در زمان اسکندر مقدونی غربی ها برای اولین بار متوجه شدند که عنبر چیست، اسکندر مقدونی مجموعه بزرگی از مواد معطر جمع آوری کرده بود که عنبر دریای عمان هم یکی از آن ا بوده است و بعد از آن یونانیان باستان این ماده را در شراب های نوشیدنی خود می ریختند و بر این باور بودند که اثر آن را بیشتر می کنند. در چین باستان هم به عنبر، لانگ سین هیانگ گفته می شد که معنای آن بزاق اژدها بوده است چون آن ها بر این باور بودند که این ماده از اژدها های درون دریا به وجود می آید. اعراب هم از عنبر برای رام کردن شترهایشان استفاده می کرده اند و بر این باور بوده اند که این ماده اثر دارویی داشته است و برای سلامتی قلب و مغز نیز مفید بوده است. علی ابن مسعود تاریخدان و سفرنامه نویس معروف در قرن دهم در کتاب خود نوشته بود که بهترین عنبر جهان از دریای زینک در سواحل شرقی آفریقا به دست می آید و به رنگ آبی روشن است.
در واقع عنبر ماده ای بسیار عجیب می باشد، ماده ای چسبناک که در شکم وال وجود دارد یا این که خود به خود به ساحل می آید که در هر دو حالت پیدا کردن محل آن کار بسیار دشوار می باشد. کمیاب بودن این ماده هم ناشی از همین سختی است و همین موضوع باعث شده است که قیمت آن خیلی بالا برود و حتی حالتی افسانه ای پیدا کرده است که یکی از رازهای صنعت عطرسازی هم به حساب می آید. عنبر به تنهایی کارایی خاصی در خوشبو کردن ندارد بلکه دارای ویژگی های است که موجب می شود به راحتی با مواد معطر دیگر ترکیب شود و بوی خوشی را ایجاد کند. اکنون تعداد خیلی کمی از برندهای عطرسازی از این ماده خوشبو در ساخت عطر استفاده می کنند و حتی شکل مصنوعی آن هم که قیمت کمتری دارد زیاد مورد استفاده قرار نمی گیرد. عنبر بوی شبیه به مخلوط بوی ترافل، بوی بدن انسان و بوی توتون باکیفیت دارد که این ترکیب قطعا برای هر فردی خوشایند نخواهد بود ولی وقتی با عطرهای دیگر نیز ترکیب می شود نه تنها بوی بهتری پیدا می کند بلکه به ماندگارتر شدن مجموعه عطر کمک بسیار زیادی می کند. در رمان موبی دیک هرمان ملویل و بیست هزار فرسنگ زیر دریا اثر ژول ورن اشارات زیادی به استخراج عنبر از دریا و نهنگ ها شده است.

رایحه عنبر در ابتدای ترشح خود بوی تندی دارد ولی با گذشت زمان با عصاره آب دریا ترکیب می شود و رایحه ای ملایم تری پیدا می کند. این ماده خام وقتی به آزمایشگاه عطرسازان می رسد بلافاصله نمی توانند از آن استفاده کنند و باید ماه ها در الکل بماند تا ترکیب مخملی و نرم با بویی قوی و تند ایجاد شود. در این حالت بوی عنبر تا سیصد سال باقی می ماند و از بین نخواهد رفت. حتی اگر یک قطره از این عنبر را روی کاغذ بریزید تا 40 سال بوی آن باقی خواهد ماند. در جهت حفظ نسل نهنگ های عنبر تجارت این ماده و شکار نهنگ از سال 1973 در آمریکا ممنوع شده است ولی جمع آوری عنبر جمع شده در سواحل بدون مانع است و تنها منبع تهیه این ماده طبیعی همین راه می باشد. عنبر ماده ای مشکی رنگ و نیمه چسبناک است که بوی تندی دارد و وقتی در معرض نور خورشید قرار می گیرد به سرعت اکسید می شود و تبدیل به ماده ای سخت و مومی شکل مایل به رنگ خاکستری می شود که همچنان بوی تندی دارد.

چوب صندل

چوب صندل یکی دیگر از مواد طبیعی پرکاربرد در صنعت عطرسازی می باشد و اگر به بسته بندی عطرهای خود توجه کرده باشید خواهید دید در بسیاری از عطرها این ماده مورد استفاده قرار گرفته است. این ماده از یک نوع درخت به نام صندل تهیه می شود و 85 درصد این درختان در منطقه ای در هندوستان به نام میسور رشد می کند. این درخت حالتی انگلی دارد و به ریشه ها و ساقه های درختان مجاور خود مانند بامبو و گواوا حمله ور می شود و آن ها را می مکد و از بین می برد. اما زمانی که رشد این درخت کامل شد، تبدیل به درخت تنومند و قوی می شود. بهترین روغن چوب صندل از درختانی که دارای سن 30 الی 50 هستند بدست می آید و این روغن یکی از مهم ترین نوت ها در تهیه عطر می باشد که حالتی خنک ولی پرهیجان با قابلیت ترکیب پذیری بالا دارد. برای تهیه این روغن ساقه و ریشه درخت به صورت پودر و رقیق می شود و در حلال حل می شود.
بهترین قسمت درخت ساخت روغن مرکز آن می باشد که غلظت بسیار بالایی دارد. از حدود 1000 کیلوگرم چوب صندل 55 لیتر روغن خالص تهیه می شود که به رنگ قرمز طلایی می باشد و در زمان های گذشته قیمت بسیار گرانی داشته است. این روغن از 500 سال قبل از میلاد مورد استخراج قرار می گرفته است و یکی از تجارت های پرسود بین ناحیه هندوستان و مدیترانه بوده است. در هند باستان از این روغن برای معطر کردن بدن و همچنین مراسم های مذهبی استفاده می شده است و گفته می شود یک مجسمه بودا در کشمیر وجود دارد که به طور کامل از چوب صندل حکاکی شده است. چوب صندل ماده ای کمیاب می باشد و گفته می شود حتی در زمان کنفوسیوس، کاهش این درخت در ناحیه شرقی هند گزارش شده است. اکنون نیز این ماده طبیعی منابع طبیعی بسیار کمی دارد و تقریبا رو به انقراض می باشد و جایگزینی برای آن وجود ندارد و در لیست گونه های گیاهی در حال منقرض شدن قرار گرفته است. گفته می شود کارخانه های عطرسازی در جهان برای دست یابی به منابع چوب صندل ایالت میسور هندوستان باید به مدت 5 سال صبر کنند تا بدست آن ها برسد.